IN DE DIEPTE

door: HUGO HEINEN

2012

DE EROTISCHE FILM IN NEDERLAND.
Is dat een genre? Jazeker. Een beetje een onzeker, nerveus genre, met veel rafelranden. Dat heeft alles te maken — denk ik — met de merkwaardig dubbele houding van de Nederlandse filmkijker.

Lees even mee: een authentieke reactie van een kijker op een erotische film van Stephan Brenninkmeijer: “Ik had echt gehoopt dat ik dit een goede film zou vinden maar hij is echt hard tegengevallen. Ten eerste bevestigt het maar weer eens dat Nederlandse cinema weer bol moet staan van de seksscenes. En op zich niks mis mee maar deze film doet daar weer lekker aan mee. Het doet het wel op een manier dat je er niet opgewonden van wordt dat moet ik toegeven. Het wordt niet verheerlijkt maar heb zeker het gevoel gehad dat de helft van de film iets van een tiet of vagina in beeld heeft. Ik krijg alleen maar een bevestigend gevoel hierbij."

De schrijver is anoniem: een filmliefhebber van 24. En wie dit goed leest, krijgt een goed beeld van het vooroordeel dat alle Nederlandse films vol zitten met seks. En die seks, daar is “op zichzelf niks mis mee”. Maar gelukkig wordt de schrijver er niet opgewonden van — tot zijn opluchting blijkbaar. Die rare dubbelheid heerst nog volop.

STEPHAN
Ik praat met regisseur en producent Stephan Brenninkmeijer. Stephan ken ik van de Filmacademie. Hij was editor van het merendeel van de 29 afleveringen van PLEIDOOI, regisseerde onder meer goed ontvangen telefilms voor de EO — “waarna de rest van Hilversum me niet meer wilde hebben omdat ik te gereformeerd zou zijn” — en richtte zich daarna op de erotische film — “waarna de EO me niet meer wilde hebben omdat ik me met porno bezighield”. Afgelopen jaar werkte hij —- met succes — mee aan Paul Verhoevens ENTERTAINMENT EXPERIENCE.

Stephan maakte twee erotische speelfilms: SWINGERS (2003) en CAGED (2011). Met een idioot laag budget, maar de films zien er heel goed uit. Brenninkmeijer: “De uitbreng van SWINGERS leverde problemen op. Pathé had bezwaren, de film kwam uit in het kleine arthouse-circuit, en bereikte weinig mensen. De videoverkoop liep goed. En na verkoop aan Duitsland hebben miljoenen mensen m gezien op tv. CAGED is meteen uitgebracht als video-on-demand, en trekt behoorlijk veel belangstelling.”

VERSCHIL?
Wat is eigenlijk het verschil tussen seksfilms en erotische films? Een dom vraagje — maar toch niet zo makkelijk om te beantwoorden. Is er een scheidslijn? En is een seksfiilm iets anders dan een pornofilm? Geen producent zal zijn film ooit een pornofilm noemen (lijkt me). Zijn erotische films gewoon wat ‘chiquer’ en mooier gedraaid dan seksfilms? Of is het allemaal een kwestie van naamgeving. Van etiket. En dus van commercie? Brenninkmeijer: “In een seksfilm is het verhaaltje alleen bedoeld om een aantal ‘vaste scenes’ te presenteren. Het bekende werk : voyeursscene, betrap-scene, pijpscene, vrijen in diverse varianten... scene met vrienden aan de maaltijd waarbij er van alles gebeurt onder tafel... scene in en om een zwembad... en vergeet de verplichte lesbische scene niet...

In een erotische film sturen de erotische scenes het verhaal — en niet omgekeerd. En de hoofdpersoon maakt een verandering door, zoals in ieder goed drama.”

Komt er veel kritiek op je films? “Ja, oh ja. Vaak wat dubbelhartig, van de mannen. Maar opvallend veel vrouwen kijken onbevangener, en zijn gewoon niet zo geinteresseerd in scherpslijperij. Ze reageren emotioneler, identificeren zich sneller, en oordelen vaak een stuk positiever.”

IN NEDERLAND
Stephan is op dit moment de enige die zich serieus en met toewijding bezighoudt met de Nederlandse erotische film. Hij is nu bezig met de voorbereiding van een derde film. Veel critici vinden het een zwak punt dat hij zijn scenario’s zelf schrijft, dus dat krijgt nu extra aandacht. We praten wat over de dramaturgie van de erotische film. Zijn er punten waar je extra aandacht aan moet schenken ? In Caged zitten vrij veel thrillerelementen, en regelrechte horror — naast duidelijke pogingen om psychologische diepgang te bereiken.

Kan het zijn dat veel erotiek de neiging heeft om eenvormig te worden? Seksfilms (zie boven) horen in het algemeen tot de saaiste films op deze aardbodem. Een hoofdpersoon die bezig is met zelfoverwinning en zelfbevrijding (door seks, vreemdgaan, parenclubs) is natuurlijk al een stuk interessanter... maar hoe lang blijft dat boeiend zonder thrillerelementen, horror en dergelijke? Misschien dat humor en een lichte toets uitkomst brengen? We vinden allebei een film als LUCIA Y EL SEXO van Julio Medem erg aangenaam. Jammer eigenlijk dat het genre erotiek in Nederland zo weinig is aangepakt. Er is gewoon te weinig over nagedacht, lijkt het.

WAT IS ER TE KOOP?
Al voor de oorlog was er een enkele poging gedaan om succes te boeken met een voorzichtig-erotische film. In 1936 bedacht en regisseerde Charles Huguenot van der Linden (die later nog eens een Oscar won!) een luchtig filmverhaaltje over twee mensen die verliefd worden tijdens een vakantie op Texel. Een jongen van twintig en een debuterend actrice van achttien, Rini Otte. Natuurlijk kon er van enige vorm van seks geen sprake zijn, maar wel is te zien dat er sprake is van erotiek: de twee hoofdpersonen hadden nog geen toneelmaniertjes, zagen er samen heel lekker uit, en rollebolden overtuigend van de duinen en in de branding. JONGE HARTEN is de titel: een curieuze film, die gewoon te koop of te huur is. Na de oorlog duurde het tot het begin van de jaren zeventig — maar toen brak het beest los. Pim de la Parra en Wim Verstappen doorbraken taboes en hebben het bed flink opgeschud, en in zekere zin hebben we daar nog steeds last van. Nederlandse film = seks. Overvloedige seks. Overbodige seks, volgens velen. Een volstrekt achterhaald idee, maar vooralsnog onuitroeibaar. In 1971 ging Wim de strijd aan met de censuur, en wist hij BLUE MOVIE (met erectie en al) langs de keuring te loodsen. Daarna volgde een stroom van vergelijkbare films — vaak met Hugo Metsers en Willeke van Ammelrooy in de hoofdrollen. De plots waren vaak wankel en inwisselbaar, maar dat deerde niemand. FRANK EN EVA, ALICIA, MENS ERGER JE NIET... ze werden in elf dagen gedraaid en met veel publiciteit de bioscoop in geslingerd. En ze brachten geld op.

ALLEMAAL NAAR BED
Anderen probeerden een graantje mee te pikken. Een genante mislukking was ALLEMAAL NAAR BED van de onbekende Dick Visser, een soort reconstructie van audities van volslagen amateurs. Een seksfilm in een seksfilm. .. zoiets. In 1973 waren alle taboes geslecht: in TURKS FRUIT (van Paul Verhoeven) was ‘alles’ te zien, en het was ook nog eens een dynamische en meeslepende film met een heftig verhaal.

Frans Bromet maakte in 1980 een interessante docu/speelfilm (EEN TIP VAN DE SLUIER), waarin hij met een gescheiden vrouw (Hiske) een rondgang maakte langs parenclubs, bevrijde homo’s en groepstherapieén. Hij gooide zichzelf in de strijd, en dat was moedig.

Een echte oprechte seksfilm was PRUIMENBLOESEM (’82) van Willem van Batenburg — pseudoniem van een bedrijfsleider van een seksbioscoop in Utrecht. De film zag er behoorlijk uit, Hoofdpersoon Diane de Koning deed het prima, en zoals wel vaker zorgden protestacties voor veel gratis publiciteit. Er kwam een vervolg.

In 1991 kwam Ben Verbong met erotiek. DE ONFATSOENLIJKE VROUW was een simpel verhaal over een keurig getrouwde vrouw die zich overgaf aan de lust. De kritiek speelde de gebruikelijke rol van scherprechter, hakte de film aan mootjes. Maar er was voldoende publiek nieuwsgierig geworden en iemand heeft er uiteindelijk goed aan verdiend.

EN VERDER?
De opsomming wordt saai, vrees ik. En de tijd van schandalen en verontwaardiging en scheldpartijen bij Sonja Barend is voorbij. Dus nog even snel een paar feitjes die misschien niet algemeen bekend zijn. Jos Stelling heeft drie (korte) erotic tales gemaakt. Eén ervan heet DE WACHTKAMER, en die vond ik erg leuk en goed gemaakt. Harry Kümel maakte diverse seksfilms: zoals te verwachten cultureel verantwoord. Fraai kostuumdrama, naar werk van Guy de Maupassant en anderen. En Maartje Seyferth en Victor Nieuwenhuys zijn bezig met cen reeks speelfilms waarin ze ‘de donkere kanten van de liefde verkennen’: VENUS IN FURS en LULU, onder andere.